|
Cerddi Donostïa, Gwlad y Basg
[cyflwyniad] Dwi ddim fel yr hen feirdd stiff, Dwi ar iaith yn chwarae riff, Nid oes o Bilbo i'r Ynys Werdd Gystal cerdd, na chystal cwiff! [y môr ac ieithoedd lleiafrifol] Wele'r cefnfor agored, Wele niwl ac esplanêd, Wele'n yr aig leiner wen Ar hwylio draw i'r heulwen. Mor hawdd fyddai'i morio hi, Cawn i docyn i'w dec-hi Am geiniogwerth, a chwerthin A chadw gŵyl, drachtio gwin. Ond gen i'n y mwrin mae Un bad ag olion bodiau Fy nhaid a'i daid o wedyn, Ôl gwaith, ar ei hwyliau gwyn. Mae ei rwyfau'n fy mrifo, A rhoi sglein ar ei risgl o Yn boenus, boenus i'r byw, Ond wedyn, fy mad i ydyw. [i gloi'r noson] Eurig wyf, nid euria, Ewch â fi i'r taberna, Yno fe ganaf gerddi pwnc Am lwnc o sagardoa! [Bilintx Kalea] Mewn tre yn llawn kaleak Di-ail o grand – wele grac, Crac tin o lôn ddi-sôn, sur Heb ddyfodol, bedd fudur. Lôn o laid i'r basgiaid bach, Lôn galed, a lôn gulach Wrth yr eiliad, un gadwyn I'n cau, ni waeth beth fo'n cwyn. Lôn gul i Gymry, lôn gaeth, Lôn araf lawn o hiraeth, Un lôn gul yn gywilydd, Coridor heb olau dydd. Hawliwn y lonydd helaeth, Lonydd cŵl, nid lonydd caeth, Nid lôn San Juan o henaint, Lôn shots a zorrotz, nid saint! Nid lôn bŵl, ond Lôn Bilintx, Lôn fawr gain, nid ugain insh, Lôn hastio, nid lôn astud, Lôn banciau a bariau'r byd. [pêl-droed Cymru a Gwlad y Basg] Drwy'r ddaear, gorau chwarae – i bob clwb Yw cael hawl i'r gemau Mawr a mân – i Gymru mae Yn freuddwyd fyw, i raddau. Hanner canrif o frifo – derfynwyd, A'r faner sy'n chwifio, Aeth hen chwarae caeau'r co' Yn chwarae gwell, a churo! I Williams, daeth ein hamser – ac i Vokes, Gaeaf hir i Gunter A Coleman dan ein baner Drodd yn haf yn haf ein her. I Wlad y Basg, mae dwy asgell – a gôl, Oes, i'w gweld o hirbell; Er bod golud byd mor bell, Maes ein cam sy'n ein cymell. Daw amser i'r banerau – gyd-chwifio Gyda chi fel ninnau, Daw awr canu, camu i'r cae, Daw eich awr i gyd-chwarae. [croesawu'r gynulleidfa i'r cyngerdd olaf] Ongi etorri! nawr tewch â'ch twrw, Gagiwch eich ffôn, mae'r galon yn galw; Y beirdd sy'n dod yn barod i'ch bwrw Fel hen anturwyr o flaen y teirw! Yn ein cytgan mae'r llanw'n odliadur, Ewyn oferwyr yw'r awen ferw. [ffarwelio] Rhwng pedair wal Kursaala – dweda'r beirdd O bedwar ban yma Wedi'r ŵyl a'r hwyl yr ha' – Nos da i Donostïa! |
Karen Owen yn Oñati
Ysgrifennwyd y cerddi byrfyfyr hyn ar ymweliad â Gwlad y Basg ganol Gorffennaf 2016. Derbyniais i a Karen Owen wahoddiad i gynrychioli Cymru yng ngŵyl barddoniaeth fyrfyfyr Europa Bat-Batean yn Donostïa (San Sebastian yn Sbaeneg), dinas lan môr hardd iawn ar Fôr Gwasgwyn.
Mae traddodiad anhygoel o farddoni byrfyfyr yng Ngwlad y Basg. Daw'r bardd (bertsolari) i'r llwyfan i dderbyn y testun, ac fe gymer wedyn ryw bump i ddeg eiliad i fyfyrio cyn mynd ati i lafarganu cerdd newydd sbon. Testunau syml sy'n cael eu gosod gan amlaf – gair neu thema gyffredinol – ond weithiau ceir llinell osod neu hyd yn oed gyfres o linellau neu eiriau y dylid eu cynnwys yn y gerdd. Mae cystadlaethau cenedlaethol yn cael eu cynnal bob pedair blynedd, ac mae'r rowndiau terfynol yn denu pobl yn eu miloedd. (Mae crynodeb gwych o'r traddodiad ar flog Leusa Llewelyn.) Roedd yn agoriad llygad, ac yn ddigon i sobri'r beirdd byrfyfyr Cymreig mwyaf pybyr! Bu'n rhaid i mi a Karen ofyn am ychydig mwy o amser i gyfansoddi – rhyw hanner awr neu dri chwarter – gan esbonio bod cyfansoddi ar gynghanedd yn anos o lawer na llafarganu'n rhydd! Fe ges i gyfle hefyd i amlinellu cymhlethdodau'r gynghanedd mewn darlith yn ystod yr ŵyl. Roedd beirdd o wledydd eraill yn cymryd rhan yn yr ŵyl – rhai o Wlad y Basg ei hun yn ogystal ag Awstria, Ciwba, Cyprus, Mecsico ac Ynysoedd Baleares – a phob un yn arfer ei grefft fyrfyfyr anhygoel ei hun. Cymerais i a Karen ran mewn pedwar digwyddiad. Yn y cyntaf, a gynhaliwyd mewn theatr o'r enw Aquarium ym mhorthladd Donostïa, roedd gofyn inni gyflwyno ein hunain mewn ychydig linellau ac i ddweud gair o ffarwél yn yr un modd ar ddiwedd y noson. Rhoddwyd testun inni hefyd, sef 'y môr ac ieithoedd lleiafrifol'.
Cymerais i ran yn unigol mewn dau ddigwyddiad yn yr awyr agored, y naill yn ninas Donostïa a'r llall yn nhref wledig Oñati. Fy nhestun yn Donostïa oedd stryd (kalea) yn yr hen dref a enwyd ar ôl un o feirdd enwocaf Gwlad y Basg, Indalecio Bizcarrondo (Bilintx i'w ffrindiau). Y broblem â Bilintx Kalea, fodd bynnag, yw ei bod hi'n un o strydoedd lleiaf Donostïa, a pheth gwarthus iawn, yn ôl y Basgwyr, yw bod un o'u beirdd gorau wedi ei goffáu mewn rhan mor ddistadl o'r ddinas. Yn Oñati, gofynnwyd imi lunio cerdd ar lwyddiant diweddar tîm pêl-droed Cymru ym Mhencampwriaeth UEFA Ewro 2016. Er bod gan Wlad y Basg dîm pêl-droed cenedlaethol, nid yw UEFA yn ei gydnabod ac ni all y wlad gymryd rhan yn y prif bencampwriaethau rhyngwladol. Yn goron ar y cyfan, cynhaliwyd cyngherdd mawreddog yn theatr Kursaala ar aber afon Wrwmea yn Donostïa, lle gofynnwyd imi groesawu'r gynulleidfa ar ddechrau'r noson. Gofynnwyd hefyd i mi a Karen lunio ychydig linellau i ffarwelio ar y diwedd. Bu'r holl brofiad yn un bythgofiadwy. Diolch – eskerrik asko – i bawb a oedd ynghlwm â'r ŵyl, i Karen am ei chwmni gwych (kerecce!), ac yn arbennig i'n cyfieithydd dawnus, Begotxu Olaizola! Am ychydig mwy o hanes yr ŵyl, clicia fan hyn. 
Y machlud yn Donostïa
2016ko uztailean Karen Owen eta biok bertsolaritza jaialdi batean parte hartu genuen Donostian, Euskal Herrian. Geure olerkigintzaren fineziaz oso harro gaude galesdunok, baina hala ere euskararen bertso tradiziokoek, hots, ustekabean zeinnahi gai jarrita olerki inprobisatuak berehalaxe botatzen dituzten batbateko birtuosoak diren horiek, ez dute parerik. Hemen bildutako olerkiak jaialdian errezitatu nituen, bakoitza ordubetean gehienez ere antolatzaileek hautatutako gaiei buruz idatzirik baina hori bai, erritmo eta aliterazioaren galesezko arauak ondo beteaz! Esperientzia ahaztezina izan da. Eskerrik asko honetan aritu diren guztiei!
In July 2016, Karen Owen and I took part in a festival of improvised poetry in Donostia (San Sebastian in Spanish) in the Basque Country. The Welsh pride themselves in the intricacies of their poetry, but nothing can rival the improvised virtuosos of the bertso tradition, who, on being given any random theme, can perform improvised poetry in a matter of seconds. I performed the poems gathered here during the festival and, in each case, wrote them in less than an hour – albeit in cynghanedd! – on subjects chosen by the organisers. I will treasure the experience – eskerrik asko to all involved!
|
