Oedfa BBC Radio Cymru

Ar 2 Awst, yn absenoldeb yr Eisteddfod Genedlaethol, darlledwyd Oedfa BBC Radio Cymru dan fy ngofal i a Hywel Griffiths. Diolch am gael y cyfle i gydysgrifennu a chydgyflwyno'r rhaglen. A meddwl pawb ar y brifwyl, ro'n i a Hywel yn meddwl y byddai'n briodol rhoi sylw arbennig i ddau ŵr crefyddol dylanwadol o Geredigion, sef y diwygiwyr mawr Daniel Rowland o Langeitho (1713–90), a'r bardd Niclas y Glais (1879–1971), a dreuliodd lawer iawn o'i oes yn Aberystwyth.

Gellir gwrando ar y rhaglen tan ddiwedd Awst drwy glicio fan hyn.

Ar frig y rhaglen, dyfynnais linellau agoriadol cerdd gan Daniel Rowland a elwir yn 'halsing', sef math o gerdd boblogaidd a ddefnyddid gynt i adrodd straeon beiblaidd. Dyma ddiolch yn fawr iawn i E. Wyn James am anfon ei drawsysgrifiad ef o'r gerdd o'r unig gopi llawysgrif, sef LlGC Cwrtmawr 189, 99 (David Rees, c.1750). Halsing am y Nadolig yw'r gerdd honno, ond doedd dim gwahaniaeth am hynny, mewn gwirionedd, am fod geiriau gwahoddgar Daniel yn addas ar gyfer pob achlysur:

Ffyddlon gymanfa, wynebwch yma,
Na throwch wegile at hyn o eire;
Peidiwch â bleinio ennyd fach eto,
Cewch mewn pryd dife fyned tua gatre;
Os rhowch eich gluste dros rai munude,
Clowed chwi ellwch eirie’r diddanwch:
Geirie cyshurus, geirie cynffyrddus,
Geirie all fywio’r ened a’u clwo,
Geirie o newydd o fawr lawenydd,
Geirie bâr inni ddeffroi o gysgu.

Noder mai ffurf dafodieithol ar 'blino' yw 'bleino', ac mai ffurf ar 'di-fai' yw 'dife' wedyn, sef 'da, digon da, purion'. Yn wir, mae blas cryf tafodiaith Ceredigion ar y gerdd gyfan, ac roedd hynny, mentraf i, yn gwbl fwriadol, gan mai bwriad y pregethwr oedd addysgu ei gynulleidfa a denu pobl o bell ac agos i gydaddoli yn Llangeitho. Ac fel y gwyddom, fe lwyddodd yn rhyfeddol.

Fel llawer eleni, dwi a Hywel wedi rhyfeddu at dwf ac irder byd natur ar hyd a lled Ceredigion a thu hwnt. A hithau'n anterth tymor yr haf, roedd yn briodol cynnwys 'Hau a Medi', cerdd gan Niclas y Glais sy'n dathlu bendithion rhyfeddol ac oesol byd natur yn wyneb gofidiau ein bywydau meidrol.

Bwrw dy fara ar wyneb
Y dyfroedd heb amau’r drefn;
Dychwel y don o’r gorwel,
A chei dy fara drachefn.

Fe ddaw’r cynaeafau adref
Wedi canrifoedd hir,
A’r seren a grwydrodd bellaf
Yn ôl i’r ffurfafen glir.

Daw’r fedel i lenwi’r ydlannau
A chronni’r ysgubor â’i stôr,
A’r nentydd o’r cribau uchel
I’w cartref yn nyfnder y môr.

Fe lithra’r gronynnau i’r meini
Gan ildio i’r gwasgu tyn,
A chodir y môr yn ddafnau
I fwynder y cwmwl gwyn.

Pan syrthio mesen i’r ddaear
A’i sathru gan eidion a march,
Ar ddiwedd canrif hi ddyry
Ddefnyddiau i grud ac arch.

Ar ddiwedd y rhaglen, ceir cyfres o dri englyn gen i sy'n dathlu'r ffaith fod Duw, yn wyneb pob achos o ymbellhau cymdeithasol, yn dod i'n cwrdd ble bynnag yr y'n ni.

Dduw ein Tad, rhoddwn i ti – ein diolch
        O dai ein trybini
    Am wirionedd y weddi
    Wydn hon: wyt gyda ni.

Sul i Sadwrn, gwnei siwrnai – i’n tai dwys,
        A tydi yw’r gwestai,
    Ein Tad, a drawsffurfia’n tai
    Yn ddi-ildio’n addoldai.

Ein Tad, tro heno badell – dy loeren
        Di i lawr i’n cymell,
    Tro ei horbit rhy hirbell
    At ofalon calon cell.

Deffrown, Dad, ar doriad dydd – ein gweddi
         A rown ni o’r newydd,
    A daw’n ffaith dros dai ein ffydd
    Wawr lawn o fawr lawenydd.

Ceir y tri darlleniad hyn yn y rhaglen hefyd, yn eu trefn: Salm 46; Llythyr Paul at y Philipiaid, pennod 4; Salm 103.

---

The BBC Radio Cymru religious service on 2 August was both written and presented by Hywel Griffiths and I, and includes poems by the Nonconformist preacher from Llangeitho, Daniel Rowland (1713–90), and a poet and minister who spent much of his life in Aberystwyth, Niclas y Glais (1879–1971), as well as a short poem by myself. The programme is available online until the end of August.